Uzgodnienia, konsultacje publiczne lub opiniowanie

Etap ten składa się z trzech odrębnych procesów, tj. uzgadniania, konsultacji publicznych i opiniowania, przy czym Regulamin pracy Rady Ministrów nie określa kolejności ich przeprowadzania, pozostawiając to do wyłącznej decyzji organu wnioskującego, który może zdecydować również o ich łącznym procedowaniu. Jednocześnie zauważenia wymaga, że w przypadku, gdy w wyniku któregoś z tych procesów projekt ustawy ulegnie zasadniczym zmianom, wówczas organ wnioskujący ma możliwość powtórzenia tych procesów (wszystkich lub tylko niektórych). Powyższa sytuacja będzie miała miejsce zwłaszcza w przypadku, gdy projekt ustawy ulegnie znacznym zmianom w wyniku uwzględnienia uwag zgłoszonych w ramach innego procesu.

Wyodrębnienie w ramach etapu kilku procesów miało na celu zaznaczenie odrębności właściwych dla każdego z nich.

Dodatkowo należy podkreślić, że Regulamin pracy Rady Ministrów wskazuje, że w ramach konsultacji publicznych projekt przedstawia się organizacjom społecznym lub innym zainteresowanym podmiotom albo instytucjom, których opinia jest pożądana z uwagi na treść projektu ustawy, zaś w toku opiniowania projekt przekazywany jest do zaopiniowania przez:

• Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej,
• Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
• inne organy administracji rządowej lub inne organy i instytucje państwowe – jeżeli projekt dotyczy ich zakresu działania
• oraz tym podmiotom, których prawo opiniowania wynika z przepisów odrębnych.

Projekt ustawy zostaje skierowany do uzgodnień, konsultacji publicznych lub opiniowania po wpisaniu go do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów. Tym samym brak projektu ustawy w tym wykazie uniemożliwia przystąpienie do opracowania tekstu projektu ustawy.

Kierując projekt ustawy do uzgodnień, konsultacji publicznych lub opiniowania, przedstawia się informację o numerze projektu w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów oraz o terminie planowanego przyjęcia tego projektu, jeżeli termin został określony.

Podmiotem uprawnionym do przeprowadzenia etapu uzgodnień, konsultacji publicznych lub opiniowania projektu ustawy jest organ wnioskujący.

Projekt ustawy podlega obligatoryjnym uzgodnieniom z członkami Rady Ministrów oraz z Szefem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, a także z Rządowym Centrum Legislacji, ale tylko pod względem prawnym.

Organ wnioskujący, kierując do uzgodnień projekt ustawy mającej na celu wdrożenie prawa Unii Europejskiej, nie jest zobowiązany do kierowania odrębnego pisma do ministra właściwego do spraw członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej o zaopiniowanie projektu ustawy pod kątem zgodności z przepisami prawa Unii Europejskiej. Odrębnego pisma nie wymaga również skierowanie projektu ustawy do koordynatora OSR o dokonanie oceny OSR. Podmioty te są zobowiązane do wyrażenia opinii do projektu ustawy w ramach procesu uzgodnień.

Natomiast jeżeli projekt ustawy nie mają na celu wdrożenia prawa Unii Europejskiej, minister właściwy do spraw członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej przedstawi opinię o zgodności projektu z prawem Unii Europejskiej, wyłącznie na wniosek organu wnioskującego, Prezesa Rządowego Centrum Legislacji lub Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Podmiot inicjujący wystąpienie jest zobowiązany do wskazania uzasadnienia obejmującego zagadnienie lub przepisy projektu ustawy, które wymagają dokonania oceny, oraz powody, dla których powstały wątpliwości co do ich zgodności z prawem Unii Europejskiej.

Zasadą jest przeprowadzenie procesu konsultacji publicznych, który jest nakierowany na pozyskanie stanowisk podmiotów spoza sektora organów i instytucji państwowych. Organ wnioskujący przedstawia projekt ustawy do konsultacji publicznych, biorąc pod uwagę treść projektu oraz uwzględniając inne okoliczności, w tym znaczenie projektu, jego skutki społeczno-gospodarcze, stopień jego złożoności oraz pilność.

W ramach konsultacji publicznych organ wnioskujący przedstawia projekt ustawy organizacjom społecznym lub innymi zainteresowanymi podmiotom albo instytucjom, których opinia jest pożądana z uwagi na treść projektu ustawy.

Przedstawiając projekt ustawy w ramach konsultacji publicznych, organ wnioskujący może skierować pismo wraz z projektem do wybranych podmiotów bądź może skierować jedynie pismo z informacją, iż toczą się prace legislacyjne dotyczące projektu ustawy, który to projekt jest powszechnie dostępny w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji, w serwisie Rządowy Proces Legislacyjny (RPL), albo może na swojej stronie internetowej zamieścić informację o toczących się pracach legislacyjnych nad danym projektem wraz ze wzmianką o możliwości zgłaszania uwag przez podmioty zainteresowane.

Organ wnioskujący, ustalając zakres konsultacji publicznych, kieruje się wytycznymi ustalonymi przez Radę Ministrów lub jej organ pomocniczy. W chwili obecnej nie funkcjonują wytyczne, które stanowiłyby odrębny dokument określający wskazówki dotyczące sposobu prowadzenia konsultacji publicznych.

Przykładowy katalog podmiotów, którym można przedstawić projekt w ramach konsultacji publicznych został określony w załączniku do niniejszego opracowania.

Proces ten (podobnie jak proces uzgodnień) jest obligatoryjny. W ramach procesu opiniowania projekt ustawy należy przedstawić:

• Radzie Legislacyjnej

Jeżeli projekt ustawy reguluje materię o szczególnie istotnych skutkach prawnych, społecznych lub gospodarczych, organ wnioskujący ma obowiązek skierować taki projekt do zaopiniowania przez Radę Legislacyjną działającą przy Prezesie Rady Ministrów. W celu uzyskania opinii organ wnioskujący występuje z wnioskiem o skierowanie projektu do zaopiniowania przez Radę Legislacyjną do Prezesa Rządowego Centrum Legislacji, który podejmuje ostateczną decyzję w tym zakresie. Niezależnie od powyższego Prezes Rady Ministrów, Przewodniczący Stałego Komitetu Rady Ministrów, Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Prezes Rządowego Centrum Legislacji lub Sekretarz Rady Ministrów mogą, z własnej inicjatywy, w każdym przypadku skierować projekt ustawy do zaopiniowania przez Radę Legislacyjną. O skierowaniu projektu do zaopiniowania przez Radę Legislacyjną informuje się organ wnioskujący.

Szczegółowe informacje dotyczące Rady Legislacyjnej, w tym opinie odnośnie do projektów ustaw, dostępne są na stronie internetowej Rady Legislacyjnej.

• organom administracji rządowej lub innym organom i instytucjom państwowym

Organ wnioskujący przedstawia projekt ustawy do zaopiniowania przez organy administracji rządowej lub inne organy i instytucje państwowe, których zakresu działania dotyczy projekt. Przykładowy katalog podmiotów, którym należy przekazać projekt w ramach opiniowania, został określony w załączniku do niniejszego opracowania.

• innym podmiotom

W przypadkach określonych w odrębnych przepisach projekt ustawy jest przedstawiany do zaopiniowania podmiotom wskazanym w tych przepisach. W szczególności jeśli przepisy projektu ustawy dotyczą problematyki objętej zakresem działania komisji wspólnej Rządu i przedstawicieli samorządu terytorialnego, kościołów, partnerów społecznych (związki zawodowe i organizacje pracodawców) lub innych podmiotów, organ wnioskujący kieruje taki projekt do zaopiniowania przez właściwą komisję wspólną. Przykładowy katalog podmiotów innych niż organy administracji rządowej oraz innych niż organy i instytucje państwowe, którym należy przekazać projekt w  ramach opiniowania, został określony w załączniku do niniejszego opracowania.

W przypadkach określonych w przepisach prawa Unii Europejskiej organ wnioskujący w ramach procesu opiniowania projektu ustawy przedstawia go organom i instytucjom Unii Europejskiej, w tym Europejskiemu Bankowi Centralnemu, w celu uzyskania opinii, dokonania powiadomienia, konsultacji albo uzgodnienia, np. obowiązek zasięgnięcia opinii Europejskiego Banku Centralnego wynika z decyzji Rady z dnia 29 czerwca 1998 r. w sprawie konsultacji Europejskiego Banku Centralnego udzielanych władzom krajowym w sprawie projektów przepisów prawnych (Dz. Urz. UE L 189 z 03.07.1998, str. 42; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 1, t. 1, str. 446).

Projekt ustawy przedstawiany jest przy piśmie przewodnim podmiotom wskazanym w rozdzielniku. Zasadne jest, aby organ wnioskujący oddzielnie opracował pismo przewodnie kierowane do uzgodnień, pismo przewodnie kierowane do konsultacji publicznych oraz pismo przewodnie kierowane do podmiotów w ramach opiniowania.

W piśmie przewodnim zazwyczaj wskazuje się następujące informacje:

• podstawę prawną skierowania projektu do uzgodnień, konsultacji publicznych, lub opiniowania,
• informację, że projekt ustawy został wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów – łącznie z podaniem numeru w wykazie,
• informację o stanowisku koordynatora OSR dotyczącym OSR w przypadku, o którym mowa w § 32 ust. 1 Regulaminu,
• informację o upoważnieniu przez ministra centralnego organu administracji rządowej jemu podległego lub przez niego nadzorowanego do opracowania projektu ustawy, prowadzenia procesu uzgodnień, konsultacji publicznych lub opiniowania,
• potrzebę opracowania projektu (np. wynikającą z exposé, wdrożenia przepisów prawa Unii Europejskiej lub wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego),
• termin na zajęcie stanowiska, który powinien uwzględniać przedmiot, zakres i objętość projektu, zakres podmiotów, na które oddziałuje, oraz pilność sprawy. Termin ten powinien być wyznaczany indywidualnie dla każdego projektu ustawy, nie może być on jednak krótszy niż 21 dni od udostępnienia projektu.

Jeżeli skutki nieprzedstawienia stanowiska nie wynikają z przepisów odrębnych, organ wnioskujący może zawrzeć w piśmie przewodnim klauzulę, że nieprzedstawienie stanowiska w wyznaczonym terminie uzna za uzgodnienie treści projektu lub przedstawienie opinii pozytywnej, a w przypadku konsultacji publicznych – za rezygnację z przedstawienia stanowiska.

Z chwilą przedstawienia do uzgodnień, konsultacji publicznych lub opiniowania projektu ustawy organ wnioskujący udostępnia go w RPL. Jeżeli projekt został skierowany do uzgodnień, konsultacji publicznych lub opiniowania w różnych terminach, udostępnienie w RPL następuje z chwilą wykonania pierwszej z tych czynności.

Oprócz projektu ustawy udostępnieniu w RPL podlegają również wszelkie dokumenty dotyczące prac nad projektem, w tym zgłoszenia zainteresowania pracami nad projektem wniesione w trybie przepisów o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa (tzw. zgłoszenia lobbingowe). Dokumenty, które wpływają do projektu ustawy, należy zamieszczać na bieżąco. Zamieszczając dokumenty w RPL, organ wnioskujący powinien kierować się informacjami zawartymi w Pomocniku użytkownika, które zostały zamieszczone na stronie systemu.

W ramach uzgodnień członkowie Rady Ministrów, Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz Prezes Rządowego Centrum Legislacji przedstawiają uwagi do projektu ustawy. Do otrzymanego projektu ustawy mającej na celu wdrożenie prawa Unii Europejskiej minister właściwy do spraw członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej przedstawia dodatkowo stanowisko dotyczące zgodności projektu z prawem UE. Natomiast koordynator OSR (jeżeli o opinię taką nie zwróciły się już wcześniej Rada Ministrów lub jej organ pomocniczy) przedstawia dodatkowo stanowisko dotyczące OSR.

W przypadku projektu ustawy mającej na celu wdrożenie prawa Unii Europejskiej w swojej opinii minister właściwy do spraw członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej wskazuje również regulacje projektu, które wykraczają poza ten cel.

Minister właściwy do spraw członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej może z własnej inicjatywy przedstawić opinię o zgodności z prawem Unii Europejskiej każdego projektu ustawy, nie tylko dla projektu ustawy mającej na celu wdrożenie prawa Unii Europejskiej.

Członek Rady Ministrów przedstawia stanowisko do projektu ustawy przede wszystkim w zakresie swojego działania, dlatego też zgłaszanie uwag wykraczających poza właściwość ministra należy traktować jako odstępstwo od powyższej reguły. Podmioty biorące udział w tym procesie powinny natomiast dążyć do tego, by jak najpełniej uzgodnić treść projektu. Z Prezesem Rządowego Centrum Legislacji projekt jest uzgadniany jedynie pod względem prawnym.

Stanowiska do projektu ustawy przedstawiane w ramach konsultacji publicznych nie mają charakteru wiążącego i decyzja o ich uwzględnieniu bądź odrzuceniu należy wyłącznie do organu wnioskującego.

W ramach opiniowania podmioty przedstawiają stanowisko w zakresie, w jakim projekt ustawy ich dotyczy. Stanowiska te nie mają charakteru wiążącego i decyzja o ich uwzględnieniu bądź odrzuceniu należy również wyłącznie do organu wnioskującego.

• uwag zgłoszonych w ramach uzgodnień,
• uwag zgłoszonych w opinii o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej,
• opinii Rady Legislacyjnej,
• opinii innych podmiotów, do których skierował projekt ustawy do zaopiniowania.

Organ wnioskujący może zorganizować konferencję uzgodnieniową, jeżeli uzna że jej przeprowadzenie przyczyni się do właściwego prowadzenia procesu uzgodnień lub opiniowania, zwłaszcza w przypadku, gdy do projektu ustawy zostały zgłoszone liczne uwagi. Zauważenia jednak wymaga, że organ wnioskujący nawet w przypadku licznych uwag nie ma obowiązku zorganizowania konferencji uzgodnieniowej. Kwestia ta pozostawiona jest do swobodnej oceny organu wnioskującego (autora projektu). Niemniej jednak w przypadku, gdy do projektu ustawy zgłoszono liczne uwagi, za działanie rekomendowane należy uznać przeprowadzenie konferencji uzgodnieniowej. Przekazanie bowiem takiego projektu do rozpatrzenia przez właściwy przedmiotowo komitet Rady Ministrów albo Stały Komitet Rady Ministrów może przykładowo skutkować zwróceniem projektu przez Przewodniczącego Komitetu z zaleceniem zorganizowania konferencji uzgodnieniowej.

• Podmioty biorące udział w konferencji uzgodnieniowej

Do udziału w konferencji organ wnioskujący zaprasza przedstawicieli podmiotów, które zgłosiły uwagi w ramach procesu uzgodnień lub opiniowania, tj. przedstawicieli członków Rady Ministrów, Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Prezesa Rządowego Centrum Legislacji oraz przedstawicieli Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i innych organów administracji rządowej lub innych organów i instytucji państwowych, którym projekt został przedstawiony do zaopiniowania. Jeżeli projekt ustawy został przedstawiony w celu zaopiniowania również innym podmiotom niż organy i instytucje państwowe (np. organizacje pracodawców, związki zawodowe) i podmioty te zgłosiły uwagi do projektu, organ wnioskujący zaprasza na konferencję uzgodnieniową również przedstawicieli tych podmiotów.

Zaproszeni przedstawiciele podmiotów, które zgłosiły uwagi w ramach procesu uzgodnień oraz zaproszeni przedstawiciele organów administracji rządowej, którzy zgłosili uwagi w ramach procesu opiniowania, są obowiązani wziąć udział w jej posiedzeniu, gdyż brak uczestnictwa może zostać uznany przez organ wnioskujący za odstąpienie od uwag, które zostały zgłoszone w ramach uzgodnień i opiniowania. Zgłoszenie osób do udziału w konferencji uzgodnieniowej traktowane jest na równi z upoważnieniem danej osoby do przedstawienia wiążącego stanowiska podmiotu zgłaszającego uwagi do projektu ustawy, w tym w szczególności do uzgodnienia treści tego projektu w całości. Osoby zgłoszone do udziału w konferencji potwierdzają swoją obecność na posiedzeniu, podpisując się na liście obecności przygotowanej przez organ wnioskujący.

• Organizacja konferencji uzgodnieniowej

Zapraszając do uczestnictwa w konferencji uzgodnieniowej, organ wnioskujący, nie później niż na 7 dni przed dniem tej konferencji, przedstawia zestawienie zgłoszonych uwag zawierające jego stanowisko wobec uwag, w którym wskazuje co najmniej na ich uwzględnienie, nieuwzględnienie (wraz z uzasadnieniem takiego stanowiska) albo na konieczność wyjaśnienia. W zaproszeniu należy też wskazać miejsce i termin odbycia konferencji, a także formę zgłoszeń przedstawicieli podmiotów chcących wziąć w niej udział. Powyższe zestawienie organ wnioskujący przedstawia przy piśmie albo za pomocą środków komunikacji elektronicznej (np. zestawienie to zamieszcza w RPL, a w piśmie zapraszającym na konferencję jedynie informuje o miejscu jego zamieszczenia). Konferencji uzgodnieniowej przewodniczy przedstawiciel organu wnioskującego.

Konferencję tą organizuje organ wnioskujący w sytuacji, gdy uzna że przyczyni się to do właściwego prowadzenia konsultacji publicznych, a nie zaprosił tych podmiotów w ramach organizowanej konferencji uzgodnieniowej (tzw. konferencji wspólnej).

1. Podmioty biorące udział w konferencji

Do udziału w konferencji organ wnioskujący zaprasza podmioty, które zgłosiły uwagi w ramach konsultacji publicznych.

2. Organizacja konferencji

Zapraszając na konferencję, organ wnioskujący, nie później niż na 7 dni przed dniem tej konferencji, przedstawia zestawienie zgłoszonych uwag zawierające jego stanowisko wobec uwag, w którym wskazuje co najmniej na ich uwzględnienie bądź nieuwzględnienie (wraz z uzasadnieniem takiego stanowiska) albo na konieczność ich wyjaśnienia. W zaproszeniu należy też wskazać miejsce i termin odbycia konferencji, a także formę zgłoszeń przedstawicieli podmiotów chcących wziąć w niej udział. Powyższe zestawienie organ wnioskujący przedstawia przy piśmie albo za pomocą środków komunikacji elektronicznej (np. zestawienie to zamieszcza w RPL, a w piśmie zapraszającym na konferencję jedynie informuje o miejscu jego zamieszczenia). Konferencji przewodniczy przedstawiciel organu wnioskującego.

Organ wnioskujący dokonuje zmian w tekście projektu ustawy na podstawie stanowisk oraz ustaleń przyjętych w toku uzgodnień, konsultacji publicznych lub opiniowania projektu albo na podstawie stanowisk oraz ustaleń przyjętych w toku konferencji uzgodnieniowej lub konferencji z udziałem podmiotów, które zgłosiły uwagi do projektu w ramach konsultacji publicznych.

Zmieniony projekt ustawy organ wnioskujący przedstawia członkom Rady Ministrów, Szefowi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz Prezesowi Rządowego Centrum Legislacji, w celu potwierdzenia treści projektu (tzw. procedura ponownej akceptacji). Tylko te podmioty mają prawo zgłaszania uwag do projektu ustawy przekazanego w ramach procedury ponownej akceptacji.

Organ wnioskujący może pozostawić bez rozpatrzenia uwagi zgłoszone w ramach uzgodnień do zmienionego projektu ustawy, które nie odnoszą się do zakresu, w jakim projekt został zmieniony albo w jakim projekt jest niezgodny z przyjętymi ustaleniami.

Zmieniony projekt ustawy organ wnioskujący przedstawia także podmiotom, którym przekazał projekt do zaopiniowania, lub podmiotom, do których skierował projekt w ramach konsultacji publicznych, ale tylko w przypadku wprowadzenia w projekcie istotnych zmian dotyczących obszaru zainteresowania tych podmiotów.

Niezależnie od powyższego organ wnioskujący może przedstawić zmieniony projekt ustawy do konsultacji publicznych na zasadach ogólnych, o których mowa w § 36 ust. 1 Regulaminu.

Podmiotom, którym przedstawiony został zmieniony projekt ustawy, organ wnioskujący wyznacza termin na zajęcie stanowiska. Termin ten powinien być adekwatny ze względu na charakter zmian, a wyznaczenie terminu krótszego niż 14 dni od dnia udostępnienia projektu wymaga szczegółowego uzasadnienia. Powyższy termin nie znajdzie zastosowania w przypadku podmiotów, dla których termin na zajęcie stanowiska wynika wprost z przepisów odrębnych.

1. Wyniki uzgodnień

Wynikiem procesu uzgodnień jest uzgodnienie treści projektu ustawy albo stwierdzenie rozbieżności stanowisk pomiędzy organem wnioskującym a członkami Rady Ministrów, Szefem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz Prezesem Rządowego Centrum Legislacji.

Uwagi o charakterze legislacyjnym lub redakcyjnym nie są traktowane jako rozbieżności. Rozstrzyga je organ wnioskujący, z tym że uwagi o charakterze legislacyjnym rozstrzyga w uzgodnieniu z Rządowym Centrum Legislacji albo pozostawia je do rozpatrzenia przez komisję prawniczą (§ 49 ust. 3 Regulaminu).

Uwzględnione uwagi organ wnioskujący nanosi na treść projektu ustawy, uzasadnienia i OSR. Natomiast w zakresie, w jakim nie doszło do uzgodnienia projektu, organ wnioskujący sporządza protokół rozbieżności, stanowiący oddzielny dokument.

W protokole rozbieżności należy w szczególności:

• wskazać podmiot, który zgłosił uwagę,
• przytoczyć treść zgłoszonej uwagi,
• przytoczyć stanowisko organu wnioskującego, w tym wskazać przyczynę nieuwzględnienia uwagi.

Dokument ten należy dołączyć do projektu ustawy, kierowanego do kolejnych etapów prac legislacyjnych, tj. rozpatrzenie projektu ustawy przez właściwe komitety Rady Ministrów, do których stosuje się przepisy Regulaminu pracy Rady Ministrów, Stały Komitet Rady Ministrów, komisję prawniczą oraz Radę Ministrów.

Błędną praktyką jest zamieszczanie w protokole rozbieżności uwag zgłoszonych przez podmioty, inny niż członek Rady Ministrów, Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz Prezes Rządowego Centrum Legislacji.

Reasumując, w protokole rozbieżności nie należy zamieszczać:

• stanowisk podmiotów, które mają prawo do uzgadniania projektu ustawy na podstawie odrębnych przepisów, gdyż uwagi tych podmiotów nie stanowią rozbieżności w rozumieniu Regulaminu pracy Rady Ministrów,
• opinii organów wchodzących w skład szeroko rozumianej administracji rządowej oraz opinii innych instytucji państwowych.

2. Wyniki konsultacji publicznych i opiniowania

Organ wnioskujący rozstrzyga w sprawie uwag zgłoszonych w ramach procesu konsultacji publicznych lub opiniowania projektu ustawy.

Z konsultacji publicznych oraz z opiniowania organ wnioskujący sporządza raport z konsultacji, który obejmuje:

• kompleksowe omówienie wyników przeprowadzonych konsultacji publicznych i opiniowania (zarówno uwag, stanowisk, opinii, które zostały uwzględnione, jak i tych nieuwzględnionych),
• przedstawienie wyników zasięgnięcia opinii, dokonania konsultacji albo uzgodnienia projektu z właściwymi organami i instytucjami Unii Europejskiej, w tym z Europejskim Bankiem Centralnym,
• wskazanie podmiotów, które zgłosiły zainteresowanie pracami nad projektem w trybie przepisów o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa, wraz ze wskazaniem kolejności dokonania zgłoszeń, albo informację o ich braku. Zgłoszenia lobbingowe wpływające do projektu ustawy organ wnioskujący na bieżąco zamieszcza w RPL. Na tym etapie procesu legislacyjnego nie jest wymagane dołączenie zgłoszeń lobbingowych, bowiem dokumenty te należy dołączyć dopiero na etapie skierowania projektu ustawy do rozpatrzenia przez Radę Ministrów.

Przy omówieniu wyników konsultacji publicznych i opiniowania należy wskazać podmioty, które przedstawiły stanowisko lub opinię wraz z omówieniem tych stanowisk oraz opinii, a także odniesieniem się do nich przez organ wnioskujący.

Natomiast w OSR, w części dotyczącej wyników konsultacji, wskazujemy jedynie aktualny etap prac i zakres przeprowadzonych konsultacji publicznych (tj. z jakimi podmiotami projekt ustawy był konsultowany). Nie podsumowujemy w OSR wyników konsultacji publicznych, gdyż właściwym miejscem na przedstawienie szczegółowych wyników przeprowadzonych konsultacji publicznych jest raport z konsultacji.

Dodatkowo, niezależnie od raportu z konsultacji, dla uwag nieuwzględnionych zgłoszonych w ramach procesu opiniowania organ wnioskujący sporządza oddzielne zestawienie obejmujące:

• wskazanie podmiotu zgłaszającego uwagę,
• istotę nieuwzględnionej uwagi,
• stanowisko organu wnioskującego.

Zestawienie to stanowi odrębny dokument.

Dokumenty kończące ten etap nie powinny powtarzać treści zgłoszonych uwag i opinii, lecz powinny mieć postać zbiorczego opisu zgłoszonych stanowisk, tak aby wiernie i precyzyjnie, a przy tym w sposób zwięzły, odzwierciedlały wszystkie dotychczasowe działania dokonane w ramach tego etapu.